معاونت امور بهداشتی
پدیکلوزیس :
شپش، انگل اجباری خارجی و خون‌خوار جوامع انسانی است که قدمت آن به دوران پیش از تاریخ برمی‌گردد. گرچه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی تاثیر به سزایی در کاهش آلودگی شپش داشته اما کماکان این انگل، گستردگی جهانی دارد به طوری که از دهه 1990 به بعد در ایالات متحده آمریکا سالانه 6 تا 12 میلیون مورد ابتلا دیده شده است. این انگل در کشورهای دیگر همچون برزیل، کانادا، فرانسه، انگلیس، هندوستان و سایر مناطق نیز شایع است.
انواع شپش انسان :
1 - شپش سر( Pediculus humanus capitis):
این شپش به رنگ خاکستری بوده و بدن آن مسطح می باشد . سر این شپش مخروطی و دارای دو چشم ساده و برجسته است . اندازه متوسط آن 3/1 میلیمتر می باشد . شپش سر معمولا تخم های خود را به موهای سر می چسباند .
2 - شپش بدن (Pediculus humanus corporis) :
این شپش نیز تقریبا" هم شکل شپش سر بوده با این تفاوت که اندازه آنها نسبت به شپش سر بزرگتر و حدود 3 میلیمتر می باشد شپش بدن بیشتر روی لباس ها بسر برده و برای تغذیه ، خود را به نازکترین قسمت بدن می رساند و تخم های خود را روی تار و پود لباس می چسباند .
3 _ شپش عانه (Phitirus pubis) :
رنگ این شپش هم خاکستری بوده و سر آن در یک فرو رفتگی موجود در سینه قرار دارد . اندازه آن بین 1 تا 5/1 میلیمتر می باشد .
شپش تن ناقل 3 بیماری مهم تیفوس اپیدمیک ، تب خندق و تب راجعه است . در مورد دو بیماری تیفوس اپیدمیک و تب خندق عوامل بیماریزا پس از خونخواری شپش ،خود را به سلولهای جداره روده شپش رسانده و پس از تکثیر تزایدی باعث پارگی سلولها شده و بدین ترتیب عوامل بیماریزا با مدفوع شپش به بیرون راه یافته و در نهایت آلوده شدن محل نیش شپش با مدفوع آن باعث می شود که عامل بیماریزا ی موجود در مدفوع وارد بدن انسان شود و ایجاد بیماری نماید .
علائم ابتلا به شپش سر :
1- مشاهده رشک(تخم شپش) بخصوص برروی موهای عقب و بالای گوش و پشت گردن.
2- وجود خارش شدید سر ناشی از خونخواری شپش
3- مشاهده تعداد زیاد شپش بالغ برروی موها، موهای خشک و زبر که قابل شانه کردن نیست
4- التهاب و تورم در ناحیه ریشه مو بدلیل خاراندن شدید
5- بزرگ و حساس شدن غدد لنفاوی پشت گوش و پشت سر و گردن
سایر علایم :
با گزش روزانه 3-2 بار شپش بزاق آن کرارا به بدن تزریق می شود و اثرات سمی آن در افراد آلوده ممکن است باعث خستگی ، تحریک ، حالت بد بینی و احساس تنبلی شود. تزریق مکرر بزاق شپش ممکن است باعث آلرژی هایی مثل خارش شدید بشود و در صورتیکه گرد مدفوع شپش استنشاق گردد ممکن است علائم مشابه بیماری تب یونجه ظاهر گردد.
انتقال:
انتقال از یک فرد به فرد دیگر مى تواند از طریق تماس مستقیم یا استفاده از وسائل شخصى دیگران مثل شانه، کلاه، شال، حوله و روسرى صورت گیرد. انتقال در افراد خانواده و همچنین در محل های پر جمعیت و معمولا" در شرایط غیر بهداشتی مثل: زندان، اردوگاه پناهندگان، اردوگاهها پس از سیل یا زلزله و... به سرعت و سهولت رخ مى دهد. ابتلا قبلى به شپش ایمنى ایجاد نمى کند. بنابراین یک فرد ممکن است بیش از یکبار به بیمارى مبتلا گردد.
درمان :
در کلیه موارد آلودگی به انواع شپش ،اساس درمان متاثر از رعایت دقیق اصول بهداشت فردی و دسترسی و انجام استحمام منظم و امکان تعویض منظم و صحیح البسه است . ضروری است در کلیه موارد مشاهده آلودگی، مراتب به واحدهای بهداشتی گزارش و افراد اعضاء خانوار فرد آلوده و سایر موارد تماس نزدیک از قبیل همکلاسی های وی نیز معاینه و درمان گردند . بدیهی است که گزارش موارد آلودگی به شپش تن به سطوح بالاتر نظام شبکه تا سطح ملی، بایستی بصورت تلفنی ، انجام گیرد و در اسرع وقت فرم های خلاصه اطلاعات بررسی اپیدمیولوژیکی نیز متعاقب آن به سطح بالاتر و مرکز مدیریت بیماریها بایستی ارسال گردد .
در درمان آلودگی به انواع شپش بایستی درمان اپیدمیولوژیک (شناسایی منابع و مخازن آلودگی از طریق بررسی اعضاء خانواده و موارد تماس و درمان دسته جمعی آنها ) به عنوان زیر بنای عملکرد کنترلی مورد توجه قرار گیرد در این درمان ضروریست شانه، برس، کلاه، روسری، بالش، ملحفه و سایر وسایل شخصی که در انتشار آلودگی نقش دارند نیز از نظر رفع آلودگی به رشک و شپش مورد توجه قرار گیرد .
در کلیه موارد بایستی افراد درمان شده یک هفته بعد از درمان اولیه بررسی شده ود رصورت آلودگی ،تحت درمان مجدد قرار گیرند.ضمناً تاکید می گردد در آموزش مراقبت افراد آلوده به ویژه دانش آموزان به مسائل روانی و اجتماعی فرد آلوده و خانواده وی توجه گردد و از هر گونه توهین و آزار روانی پرهیز شود.
درمان شپش سر:
شستشوی مرتب سر با صابون و شامپو وآب گرم تعداد شپش های بالغ را کاهش می دهد.
فراورده پرمترین 1%: این دارو بعنوان داروی انتخابی درمان توصیه شده است و بصورت شامپو ، محلول سرشوی ، پودر لوسیون و کرم در بازار موجود است. نحوه استفاده از شامپوی پرمترین : ابتدا موها را با آب مرطوب نموده و سپس با شامپو یا سرشوی 1% موها را کاملاً آغشته نمائید . لازم است کاملا به کف سر و ساقه موها مالیده و ماساژ داده شود و پس از مدت 10 دقیقه با آب فراوان شسته شود این مشتقات باعث مسمومیت نمی شوند و اثر ابقایی بر موهای سر دارد و تا یک هفته در مو باقی می ماند و بر روی رشک نیز اثر کشندگی دارند توصیه می شود ضمن بازبینی و معاینه مجدد در صورت بقای مشکل یک هفته بعد درمان تکرار شود.
راهنمای آموزشی و دستورالعمل کشوری مراقبت پدیکولوزیس - بیماری گال
برنامه جامع کنترل پدیکلوز در کودکان و دانش آموزان استان آذربایجان غربی
