معاونت امور بهداشتی
تیفوئید
یک بیماری باکتریال سیستمیک است که شروعی تدریجی داشته و با تب ممتد، سردرد و حالت گیجی، ضعف، بی اشتهایی، کندی نبض، بزرگی طحال، لکه های قرمز روی تنه (Rose spots) سرفه بدون خلط، یبوست و یا اسهال همراه می باشد. بعلت گرفتاری پلاک های پی یر (Peyer's patches) در انتهای روده کوچک، در حدود 1% موارد درمان نشده احتمال خونریزی گوارشی یا سوراخ شدن روده وجود دارد. عوارض مهم دیگر عبارتند از توکسمی و میوکاردیت.
با درمان به موقع با آنتی بیوتیک مناسب میزان مرگ و میر را می توان از 10% به کمتر از 1% کاهش داد. عود در 10- 5% موارد درمان نشده اتفاق می افتد و گاهی بدنبال درمان آنتی بیوتیکی شیوع بیشتری دارد. موارد خفیف و بدون علامت در مناطق آندمیک دیده می شود. عامل بیماریزا را می توان در مراحل اولیه بیماری از خون مدفوع و ادرار جدا کرد. در مواردی که آنتی بیوتیک مصرف نشده باشد امکان جدا سازی باکتری از ترشحات دوازدهه، مغز استخوان و از بیوپسی Rose spots وجود دارد. علیرغم اختصاصی نبودن تست سرولوژی، تست ویدال با» افزایش چهار برابر تیترآگلوتیناسیون «O نسبت به هفته اول بروز بیماری، تشخیص را محتمل می سازد.
عامل بیماری زا:
عامل حصبه، باسیل تیفوئید یا سالمونلا تیفی (Salmonella typhi) می باشد. سالمونلا های پاراتیفی علائم شبه حصبه ایجاد می کنند که معمولا خفیف تر است.
مخزن:
انسان مخزن بیماری بوده و افراد خانواده که در تماس هستند ممکن است حاملین گذرا باشند در اکثر نقاط دنیا، حاملین مدفوعی شایعتر از حاملین ادراری هستند. حامل شدن ممکن است بدنبال بیماری حاد، خفیف یا حتی عفونت های بدون علامت باشد. این حاملین مزمن اغلب افرادی هستند با سن متوسط، بخصوص زنان و اکثرا ناراحتی هایی در کیسه صفرا دارند. حاملین مزمن ادراری معمولا عفونت با کرم شیستوروما هماتوبیوم (Schistosoma haematobium) نیز دارند.
راه سرایت:
عامل بیماری معمولا توسط غذا یا آب آلوده به مدفوع یا ادرار بیماران یا حاملین منتقل می شود. میوه جات خام، سبزیجات آلوده به کود انسانی، شیر و فرآورده های لبنی (آلوده شده توسط دست حاملین) و در بعضی از مناطق جهان از راه مصرف صدف دریایی آلوده نیز انتقال می یابد. مگس و سوسک و ... ، بعنوان ناقلین مکانیکی می تواند اغذیه را آلوده سازد و سپس ارگانیسم در داخل غذا تکثیر پیدا می کند تا به دوز آلوده کننده خود برسد (106-109).
دوره کمون و سرایت :
دوره کمون بستگی به دوز آلوده کننده دارد و معمولا بین 1 تا 3 هفته طول می کشد. تا وقتی که باسیل در ترشحات بدن باشد یعنی از هفته اول تا دوره نقاهت، امکان سرایت وجود دارد. 10% بیماران حصبه ای باسیل را تا سه ماه بعد از شروع علائم دفع می کنند و در 5 - 2% موارد حامل مزمن باقی می مانند (بیش از یک سال).
علائم بالینی:
شروع بیماری معمولا با تب است که ابتدا پلکانی بوده و سپس مداوم می گردد. سردرد همراه آن گاهی آنقدر شدید است که در تشخیص افتراقی مننژیت قرار می گیرد تهوع و استفراغ، ضعف و بی اشتهایی، درد عضلات و مفاصل، دل درد و نفخ شکم، لکه های کوچک قرمز رنگ روی تنه که با فشار محو می شوند (Rose spots) ، سرفه که معمولا بدون خلط است گاهی گلو درد و حالت گیجی و منگی پدیدار میگردد. قبلا یبوست از علائم مهم محسوب می شد ولی امروزه تقریبا به همان نسبت اسهال هم مشاهده می شود. در معاینه تب بالا، بزرگی طحال،Rose spots ، کندی نبض (به نسبت افزایش درجه حرارت) گاهی رال های خشک در سمع ریه و ندرتاً بزرگی غدد لنفاوی وجود دارد در آزمایشات در حدود نیمی از موارد لکوپنی، مختصری افزایش آنزیم های کبدی و بیلی روبین و لکوسیتوری دیده می شود.
اقدمات پیش گیری کننده:
1. آموزش همگانی در مورد اهمیت شستشوی دست ها با آب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از تهیه و صرف غذا بخصوص در مورد کسانی که با مواد خوراکی سرو کار دارند یا از بیماران و اطفال مراقبت می کنند.
2. تامین امکانات لازم برای شستشوی دست ها ( آب سالم، صابون).
3. دفع صحیح فضولات انسانی، رعایت فاصله بین چاه فاضلاب و چاه آب آشامیدنی
4. تامین آب سالم چه به منظور آشامیدن، چه شستشوی سبزیجات و میوه جات و ظروف.
5. کنترل حشرات توسط حشره کش ها و دفع صحیح زباله در کیسه های نایلونی جهت عدم تجمع حشرات.
6. پاستوریزه کردن یا جوشاندن شیر و کلیه محصولات لبنی
7. تشویق تغذیه با شیر مادر در تمام طول شیرخوارگی و در غیر اینصورت جوشاندن شیر و آبی که به مصرف تغذیه شیرخوار می رسد.
8. محدودیت مصرف صدف خوراکی، جوشاندن آن حداقل بمدت 10 دقیقه الزامی است.
9. آموزش بیماران، افراد در دوران نقاهت و حاملین سالم در مورد رعایت بهداشت فردی، بخصوص شستشوی دست ها با آب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از تهیه و مصرف غذا.
دستورالعمل مبارزه با تیفوئید
