معاونت امور بهداشتی

کلیات

بیماری سل  از گذشته ی تاریخ زندگی بشر، بعنوان یکی از بزرگترین قاتلین انسان مطرح بوده و کماکان رو به گسترش است.در حال حاضر در بین بیماری های میکروبی ، سل شایعترین عامل کشنده ی بالغین (حتی بیشتر از ایدز و مالاریا ) در تمام دنیا می باشد.تا کنون یک سوم جمعیت جهان (2 میلیارد نفر )با میکروب سل آلوده شده‌‌اندو سالانه 10 میلیون مورد جدید سل بروز می کند و در حال حاضر بیش از 20 میلیون نفر مبتلا به بیماری  سل هستند.

بیمار سل کشنده ترین بیماری عفونی در بین زنان در سنین باروری بوده و از این رو بیشترین تعداد کودکان یتیم ،ناشی از بیماری سل است.بیماری سل دارای هفتمین رتبه از نظر بار جهانی بیماری ها براساس معیار DALY بوده و هیچ بیماری دیگری مانند بیماری سل به اقتصاد جامعه لطمه نمی زند.

متأسفانه 95% موارد بیماری و 98% موارد مرگ از سل ، در کشور های در حال توسعه صنعتی  رخ می دهد و این در حالی است که 75% آنها در گروه‌‌های سنی که از نظر اقتصادی فعال هستند یعنی (50-15) سالگی رخ می دهد. سل ، سالانه نزدیک به 300 هزار کودک را به کام مرگ می برد و در یک جمله: "سل بر زندگی بشر سایه افکنده است"

  دلائل افزایش وسعت جهانی سل شامل موارد زیر است:

 1)فقر در جمعیت های مختلف   2)تغییرات جمیتی ،مانند افزایش جمعیت جهان   3)پوشش ناکافی ونامناسب بهداشتی     4)کنترل ناموفق بیماری سل    5)همزمانی سل و اپیدمی ایدز در برخی کشورها 

کنترل و مبارزه با بیماری سل :

 مبارزه با سل مقرون به صرفه ترین سرمایه گذاری بهداشتی است. اصول درمان سل از 50 سا ل قبل  شناخته شده و درمان کوتاه مدت بیش از 20 سا ل است که  بکار می رود و دارو های مؤثر و قوی بر علیه  عامل شناخته شده ی بیماری وجود دارد ، ولی با این حال بیماران مبتلا به سل در بسیاری از نقاط کشور تشخیص داده نشده و تحت درمان مناسب قرار نمی گیرند. لذا درشروع قرن 21 ، سازمان جهانی بهداشت سل را یک فوریت جهانی اعلام نموده است ، زیرا با پیدایش باسیل های مقاوم به چند دارو (MDR)، خطر تبدیل بیماری سل به یک مرض غیر  قابل درمان ، دوباره مطرح شده است. خوشبختانه با وجود مشکلات فوق ، امکان کنترل جهانی سل وجود دارد. سیاست سازمان جهانی بهداشت در کنترل سل ، راهکار DOTS(درمان کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم) است که شامل یک ساختار مؤثر برای تشخیص (اسمیر خلط با میکروسکوپ نوری ) و درمان (درمان  داروئی کوتاه مدت) می باشد.

هدف کلی برنامه کنترل سل:

کاهش هر چه سریعتر شیوع سل در جامعه است.

اهداف اختصاصی این برنامه:

1-      بهبودی کامل حداقل 85% موارد جدید مبتلا به سل ریوی اسمیر مثبت

2-      کشف حداقل 70% بیماران مبتلا به سل ریوی اسمیر مثبت

راهکار کنترل سل:

اجرای درمان استاندارد کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم ، حداقل در طی درمان حمله ای و حداقل برای تمام بیماران مبتلا به سل ریوی اسمیر مثبت (یعنی مخازن انتشار بیماری)

در واقع، تأکید عمده ی راهکار DOTSافزایش هرچه بیشتر میزان بهبودی مواردسل جهت کاهش خطر انتشار بیماری است. برنامه ملی کنترل سل: در سال 1369 بخشنامه ادغام برنامه کنترل و مراقبت سل در نظام  شبکه از اداره کل مبارزه با بیماری ها به تمام استان ها ی کشور ابلاغ شد و پس از آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1375 بنا به توصیه کمیته فنی کشوری وقت طی بخشنامه ای ضمن ارائه راهکار DOTS، تمام دانشگاه های کشور را ملزم به اجرای آن نمود.اجرای موفقیت آمیز این برنامه نیازمند مشارکت کلیه بخش های ارائه دهنده‌ی خدمات بهداشتی درمانی  دولتی و خصوصی است. همچنین توسعه این همکاری در کلیه زندان ها ،پرورشگاهها ، مراکز نگهداری سالمندان و موارد مشابه الزامی است.

از سوی دیگر همکاری سایر ارگان های مؤثر در ارتقاء سطح فرهنگ و آگاهی مردم-از جمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی – در زمینه شناخت علائم بیماری ، راه های سرایت، روش های تشخیص و چگونگی درمان بیماری ، یکی از مؤثرترین روش ها جهت پیشگیری از انتشار بیماری در جامعه است. نقش و مسئولیت اجرائی سه سطح مرکزی(کشوری)،میانی (استانی)و محیطی(شهرستان) جهت اجرای موفق برنامه ملی مبارزه با سل در کشور مشخص گردیده است.