معاونت امور بهداشتی

برنامه مراقبت مننژیت :

مدیریت سلامت در زمینة کنترل بیماری ها، نیازمند جمع‌آوری اطلاعات صحیح، مستمر و به موقع است و این امر جز با داشتن نظام مراقبت قوی و کار آمد که بتواند داده‌ های مربوط به بیماری مورد نظر را از منابع گزارش‌ دهی جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل نموده و نتایج آن را در اسرع وقت منتشر و به اطلاع مدیران و گروه های نیازمند به این اطلاعات برساند، میسر نمی‌گردد.

یکی از بیماری هائی که قابلیت بالای اپیدمی داشته و با درصد بالای مرگ و میر همراه است بیماری مننژیت بوده که نیازمند نظام مراقبت است تا بار حاصل از مرگ و میر و ناتوانی این بیماری را با مدیریت توانمند به حداقل برساند.

بیماری مننژیت از جمله بیماری هایی است که از میزان مرگ و مـیر و عوارض نسـبتاً بالایـی برخوردار است. از آنجائی که زمان ابتلا به بیماری اغلب در دوران کودکی است، نه تنها عوارض بیماری و معلولیت های ناشی از آن افراد مبتلا را سالیان متمادی درگیر می‌نماید، بلکه عواقب اقتصادی و اجتماعی نامطلوب آن جامعه را نیز متأثر می‌سازد. به‌علاوه از خصوصیات قابل توجه منن‍‍ژیت، قابلیت ایجاد اپیدمی توسط سوش خاصی از ارگانیسم مولد بیماری است که کنترل آن تنها با بنا نهادن یک نظام مراقبت پویا و دقیق و گزارش‌دهی به‌هنگام و سریع امکان‌پذیر می‌گردد.

مرگ و میر و عوارض نسبتاً شدید بیماری مننژیت، تحمیل هزینه‌های گزاف درمـان، معلولیت های ناشی از بیماری، اشغال تخت های بیمارستانی و در نهایت اهمیت کنترل بیماری در شرایط اپیدمی و حتی بروز موارد تک‌گیر، ما را بر آن داشته است که با مراقبت از این بیماری خطرناک از عواقب نامطلوب آن پیشگیری نمائیم.

در حال حاضر توجه سازمان جهانی بهداشت به مراقبت از بیماری مننژیت در کودکان زیر پنج سال معطوف شده است و طبعاً عفونت با ارگانیسم هموفیلوس آنفلوانزا - که بیشترین درصد ابتلا این کودکان را در کشور های در حال توسعه، تشکیل می‌‌‌دهد- دارای اهمیت زیادی است.    

نتایج بررسی ها نشان می‌‌‌‌دهد که در کشورهایی که طی سال های گذشته در قالب طرح واکسیناسیون ملی، اقدام به واکسیناسیون برعلیه ارگانیسم هموفیلوس آنفلوانزا در کودکان نموده‌اند، پس از گذشت چند سال، در میزان ابتلای کودکان در معرض خطر به این ارگانیسم، افت شدیدی به‌وجود آمده است.

با توجه به اینکه بیش از 90 درصد از موارد مننژیت توسط عوامل ویــروسی و باکتریال ایجاد می‌شوند، مراقبت بیماری مننژیت شامل پیشگیری از اپیدمی‌ها و ممانعت از شیوع و گسترش این دو عامل عمده، خواهد بود.

در کشور ایران، سابقة گزارش‌دهی موارد مننژیت، از سال 1360، وجود داشته و از سال 1375 نیز جمع‌آوری موارد به تفکیک دانشگاه‌های علوم پزشکی، آغاز شده است. حداکثر میزان بروز بیماری مننژیت از 3 مورد در هر صدهزار نفر در سال 1362 به 5/0 مورد در صدهزار نفر در سال 1367 رسیده است. در سال 1375 جمع‌آوری موارد به تفکیک دانشگاه های علوم پزشکی صورت گرفته و میزان بروز مننژیت افزایش داشته است که می‌توان دلیل آن را بهبود کیفیت گزارش‌دهی دانست.

هر ساله حدود 2000 مورد جدید مبتلا به مننژیت از طریق مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستان های سطح کشور، گزارش می‌شود که حدود 10% آن، مننژیت مننگوکوکی است. از تعداد موارد مشکوک (که مایع نخاع آنها مورد آزمایش قرار گرفته) و نسبت موارد قطعی به مشکوک، اطلاعات دقیقی در دست نمی‌باشد. در سال 1380، تعداد مــوارد به 8/3 مورد در صدهزار نفر رسیده و از آن پس تا سال 1382، تعداد موارد گزارش‌ شده کاهش داشته که خود می‌تواند ناشی از کاهش ابتلاء یا عدم گزارش‌دهی دقیق و کامل باشد.

داده‌های مراقبت مننژیت، تاکنون براساس مننژیت مننگوکوکی، وغیرمننگوکوکی گزارش‌شده است. ارتقاء نظام مراقبت مننژیت در کشور و اصلاح ساختار موجود بدنبال تأکید سازمان جهانی بهداشت بر تعیین گونه‌های پاتوژن آن، امری ضروری است. لذا برآنیم تا ضمن فراهم نمودن و بازسازی تجهیزات و امکانات و استفاده بهینه از توانمندی نیروی انسانی موجود، بتوانیم با نگرشی جامع‌تر این بیماری را در کشور کنترل نمائیم و از بار مرگ و میر، ناتوانی و ابتلاء به آن بکاهیم.

کنترل بیماری مننژیت در کشور، به سیستمی با عملکرد مناسب به‌منظور گزارش‌دهی موارد بیماری و مرگ و میر ناشی از مننژیت احتمالی درکلیه استان‌ها و آزمایشگاههای مجهز به‌منظور تشخیص قطعی موارد اولیه بیماری در شرایط اپیدمی یا غیراپیدمی در هر شهر و همچنین امکانات پیشگیری و درمان، نیاز دارد لذا ضرورت بازنگری و اصلاح سیستم گزارش‌دهی موجود، ارزیابی و نظارت بر تشخیص، درمان و پیشگیری صحیح و به‌هنگام در نظام مراقبت این بیماری به‌گونه‌ای‌ که پاسخگوی نیازهای پیشگیری و کنترل آن در کشور باشد، بیش از پیش احساس می‌شود.

• میزان مرگ ناشی از این بیماری قبلا تا 50% موارد می رسید ولی با کشف درمان های مناسب آنتی بیوتیکی به 15- 5% کاهش یافته است.
• بیشترین میزان بروز مننژیت باکتریایی در فصل های زمستان و بهار می باشد و مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می شوند .

نظام مراقبت

اهداف کلی : ‌

1. دستیابی به وضعیت موجود بیماری در کشور و ارزیابی برنامه واکسیناسیون فعلی

2. تعیین بروز، شیوع، مرگ، بستری در بیمارستان و ناتوانی و بار بیماری درکشور

3. تعیین ضرورت ادغام واکسن‌های جدید در برنامة ایمنسازی کشور.

اهداف اختصاصی :

1. تعیین موارد کشت مثبت و نسبت آن به کل موارد مظنون ؛

2. تعیین میزان انواع باکتریال ) Hib، استرپ پنومونیه و نیسیریا مننژیتیدیس) و مرگ ناشی از آنها ؛

3. شناخت زودرس اپیدمی‌ها و برخورد به‌موقع با آنها ؛

4. تعیین مقاومت و حساسیت میکروب‌های مولد مننژیت به آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی در کشور.

اهداف مراقبت آزمایشگاهی مننژیت باکتریال:

1. تعیین بار بیماری حاصل از انواع مختلف مننژیت باکتریال ؛

2. تعیین وضعیت مقاومت میکروبی عوامل پاتوژن ؛

3. ساماندهی وضعیت کلینیکی بیماران ؛

4. پایش اثربخشی برنامه پیشگیری و تشخیص زودرس اپیدمی‌های مننژیت‌ مننگوکوکی.

• هدف WHO، تقویت مراقبت آزمایشگاهی برای مننژیت‌های باکتریال از طریق توسعة شبکه مراقبت است که با به‌کارگیری استانداردهای کلینیکی و تجهیزات آزمایشگاهی به‌منظور تشخیص عوامل پاتوژن بیماری، انجام می‌شود.

مراقبت آزمایشگاهی مننژیت باکتریال (به‌علت ‌S.P، N.m، Hib) با وجود موارد ذیل، قابل انجام است :

1. پیشرفت وتقویت برنامه‌های ملی پیشگیری و کنترل مننژیت باکتریال

2. ترسیم بار بیماری و روند مننژیت به‌علت جر‌م‌هـای مذکــور از طریق

   - محاسبه موارد بروز و مرگ ناشی از آن

    - مشخص نمودن گروه‌های سنی و مناطق جغرافیایی مختلف

   - تعیین سروگروپ و مقاومت آنتی‌میکروبیال.

3. فراهم نمودن اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد به‌منظور مدیریت و سازماندهی بیماران مبتلا به مننژیت باکتریال

4. فراهم نمودن اطلاعات صحیح، دقیق و کامل برای تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد به‌منظور پیشگیری و کنترل مننژیت باکتریال

5. کمک به تشخیص زودرس و کنترل اپیدمی مننژیت

6. ارزیابی و پایش روند بیماری، بخصوص ارزیابی اثربخشی برنامه کنترل شامل واکسیناسیون Hib و واکسنهای جدید کونژوگه و سایر فعالیتهای پیشگیری.