معاونت امور بهداشتی

برنامه مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی (CRS)

بیماری‌های عفونی از دشمنان قدیمی سلامت بشر هستند که سالیان متمادی علم پزشکی را به چالش کشانیده‌اند. یکی از بیماری‌ها، سرخجه است که گرچه بعد از دوره نوزادی معمولاً بیماری شدید ایجاد نمی‌کند اما در صورت ابتلاء خانم باردار غیر مصون می‌تواند باعث بروز سندرم سرخجه مادرزادی شده و طیف وسیعی از نقایص مادرزادی شامل بیماری‌های قلبی، کوری، کری و عقب افتادگی ذهنی ایجاد نماید و برآورد می‌گردید که سالیانه یک هزار کودک مبتلا به این سندرم در کشور ما متولد می‌شدند.

جمهوری اسلامی ایران بدنبال انجام واکسیناسیون سراسری سرخک و سرخجه در سال 1382، وارد مرحله حذف سندرم سرخجه مادرزادی شده و برای حفظ این وضعیت واکسن سرخجه از ابتدای سال 1383 در برنامه واکسیناسیون جاری کودکان کشور ادغام شده است. برای اطمینان از دستیابی به مرحله حذف نیازمند اطلاعات صحیح و بموقع و مستمر در مورد وضعیت این بیماری هستیم، لذا برای دستیابی به اطلاعات فوق نظام مراقبت (Surveillance) سندرم سرخجه مادرزادی و سرخجه طراحی و تدوین گشته که کتابچه حاضر اهداف و روش کار را به تفصیل بیان می‌نماید. امید که با سعی و تلاش عزیزان سخت کوش بهداشتی، درمانی در سراسر کشور و همکاری صمیمانه جامعه پزشکی با نظام مراقبت بیماری‌ها، بتوانیم در جهت اعتلاء سلامتی فرزندان این مرز و بوم سهیم باشیم.

مراقبت از سندرم سرخجه مادرزادی (CRS) نیازمند یک سیستم توصیفی برای گزارش موارد مشکوک به CRS در نوزادانی است که در سرویس‌های مختلف بهداشتی مشاهده می‌شوند. اکثر کشورهای صنعتی سیستم مراقبت تثبیت شده‌ای برای CRS با برنامه‌های ثبت ملی بیماریها و یا برنامه‌های پایش نقایص مادرزادی دارند. در کشورهای در حال توسعه موارد CRS همانند کزاز نوزادی در بعضی مناطق کمتر گزارش می‌شوند در چنین مناطقی ثبت همه‌گیریهای ناگهانی سرخجه در تشخیص موارد CRS می‌تواند کمک کننده باشد.

مراقبت سرخجه در کشورهایی که به مرحله حذف سرخک رسیده‌اند بیشتر عملی می‌باشد و از نظام مراقبت بیماری‌های همراه با تب و بثورات و ثبت آنها و انجام تستهای آزمایشگاهی برای گزارش چرخش ویروسهای سرخک- سرخجه استفاده می‌گردد.

سندرم سرخجه مادرزادی از علل بسیار مهم کوری، کری، بیماریهای قلبی مادرزادی و عقب ماندگی ذهنی است. پاندمی جهانی سرخجه در فاصله سالهای 1962 تا 1965 میلادی اهمیت آن را آشکار نمود. مطالعات مختلفی در کشورها انجام شده است و شیوع بیماری را بین 4/0 تا 3 /4 مورد به ازای هر هزار تولد زنده نشان داده است.

در بین شیرخواران مبتلا بهCRS 60% اختلال شنوایی، 45% بیماری مادرزادی قلب، 27% میکروسفالی، 25% کاتاراکت، 23% وزن کم در هـنگام تولـد (کمتر از 2500 گـرم)، 17% پورپورا، 19% هپاتواسپلنومگالی، 13% اختلالات شعوری و 10% مننگوآنسفالیت گزارش شده است. در بررسی توسط سازمان جهانی بهداشت میزان سرونگاتیو بودن زنان سنین باروری نسبت به سرخجه در 12 کشور 25% و بالاتر، در 20 کشور بین 10% تا 24% و در 13 کشور کمتر از 10% بوده است.

مراحل مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی :

سه مرحله در مراقبت سرخجه و (CRS) وجود دارد:

مرحله 1 : برنامه‌ریزی جهت واکسیناسیون سرخجه:

این مرحله با برنامه‌ریزی جهت استفاده از واکسن سرخجه (واکسنMMR در برنامه واکسیناسیون جاری کشور و انجام بسیج‌های واکسیناسیون سراسری) به اجرا در می‌آید.

ذکر این نکته ضروری است که برنامه واکسیناسیون سراسری بر علیه سرخک و سرخجه با پوشش بالغ بر 33 میلیون نفر از افراد 5 تا 25 سال در سال 1382 اجرا گردید و واکسنMMR نیز در برنامه واکسیناسیون جاری (از ابتدای سال 1383) گنجانده شد.

مرحله 2 : برنامه‌ریزی جهت پیشگیری از CRS :

پایش پوشش واکسن سرخجه در بخش‌های عمومی و خصوصی در همه گروههای هدفی که واکسن دریافت می‌کنند برحسب سال و منطقه جغرافیایی صورت پذیرفته و مراقبت CRS بر حسب مورد (مراقبت موردی CRS) با بررسی و تست آزمایشگاهی هر مورد مشکوک انجام می‌گیرد. در طغیان سرخجه اقدامات مناسب بایستی صورت پذیرد.

مرحله 3 : برنامه‌ریزی جهت حذف سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی :

در این مرحله هدف حذف سرخجه و CRS سازماندهی شده و برنامه معمولاً در هدف حذف سرخک ادغام یافته است. پایش پوشش واکسن سرخجه انجام گرفته و هدایت مراقبت موردی CRS با بررسی و انجام تست آزمایشگاهی در هر مورد مشکوک صورت می‌پذیرد.

مراقبت موردی به‌وسیله ارزیابی آزمایشگاهی هر مورد مشکوک به سرخک انجام شده و درصورت منفی بودن، نمونه مربوطه از نظر سرخجه بررسی می‌شود. مضافاً اینکه هر مورد مشکوک به سرخجه مستقیماً مورد بررسی قرار خواهد گرفت و (در صورت منفی بودن نتیجة سرخجه از نظر سرخک بررسی می‌شود).

فعالیتهای مراقبتی:

 * تعریف طغیان: هرگاه تعداد موارد مشاهده شده نسبت به موارد مورد انتظار (در یک ناحیه جغرافیایی و دوره زمانی مشابه) افزایش یابد اصطلاحاً طغیان گفته می‌شود.

(روند و سیر بیماری در سال قبل باید بررسی شود. اگر اطلاعات قبلی در دسترس نباشد می‌توان اطلاعات در مورد افزایش غیرطبیعی در ظهور بیماری ماه قبل مورد استفاده قرار داد.)

شاخص‌های برنامه :

1- درصد موارد CRS شناسایی شده به گروه هدف (گروه سنی صفر تا 11 ماه)

2- درصد موارد CRS فوت شده به تعداد موارد شناسایی شده

3- درصد موارد CRS تأئید شده آزمایشگاهی به کل موارد

4- درصد مادران واکسینه شده موارد CRS به غیر واکسینه شده در گروه هدف

5- درصد موارد CRS تائید شده با سابقه واکسیناسیون سرخجه در مادر

6- تعداد موارد CRS و میزان بروز به ازای هر 1000 تولد زنده بر حسب ماه، سال، منطقه جغرافیایی)

7- تعداد موارد CRS برحسب جنس، ماه، سال، منطقه جغرافیایی

8- وضعیت ایمنی (واکسیناسیون) مادران افراد مبتلا به CRS از نظر واکسن سرخجه

9- درصد گزارشات واصله از مراکز فعال شده در سیستم مراقبت

10- میزان انجام بررسی موارد ثبت شده بالینی/ آزمایشگاهی

11- تعداد موارد و میزان بروز بیماری سرخجه (برحسب دانشگاه، شهرستان، ماهیانه، سالیانه، منطقه جغرافیایی)

12- میزان بروز سرخجه برحسب سن، جنس، شهرستان

13- میزان پوشش واکسن سرخجه در گروه هدف، منطقه جغرافیایی در طول سال

14- میزان کامل بودن، بموقع بودن گزارشات ماهیانه موارد سرخجه و CRS

15- میزان طغیانهای شناسایی شده و تأئید شده (به‌وسیله آزمایشگاه)

راهنمای مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی