معاونت امور بهداشتی

نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی

تاریخچه کنترل عفونت های بیمارستانی در دنیا بسیار قدیمی است و از زمانی آغاز می شود که برای مراقبت و درمان بیماران از قرن چهارم میلادی در نقاط مختلف دنیا بیمارستان تاسیس گردید.

عفونت های بیمارستانی همزمان با گسترش بیمارستان ها همواره یکی از مشکلات عمده بهداشتی و درمانی بوده و با افزایش مدت اقامت بیمار در بیمارستان موجب افزایش ابتلای و مرگ و میر از این عفونت ها شده و در نتیجه هزینه های بیمارستانی را به شدت افزایش می دهد. اقدامات مختلفی به منظور پیشگیری و کنترل عفونت های بیمارستانی در طول تاریخ انجام شده است که بر اساس دانش و شناخت این عفونت ها و امکانات موجود طراحی می شده اند یکی از جالب ترین برنامه ها تلاش برای کنترل عفونت نفاسی در بخش زنان و زایمان از طریق شستن دست ها و استفاده از مواد گندزدا در قرن نوزدهم به وسیله دکتر ایگنوز سمل وایس به کار گرفته شد.

کنترل عفونت های بیمارستانی هم اکنون یک الویت جهانی است عوامل بسیار زیادی به گسترش این عفونت ها کمک می کنند. گسترش بیمارستان ها، بیماری های نو پدیدی مانند ایدز و جنون گاوی و خطرات انتقال هپاتیت B و C و افزایش مقاومت میکروبی از جمله این عوامل است.

برنامه کنترل عفونت های بیمارستانی و برقراری نظام های مراقبتی در بعضی از کشور ها سابقه طولانی دارد از جمله در امریکا بیش از 40 سال است که اطلاعات مربوط به این عفونت ها جمع آوری، تجزیه و تحلیل و منتشر می شود.

بدلیل اهمیت موضوع و الویت جهانی و منطقه ای ایجاد یک نظام کشوری منسجم و یکسان کنترل عفونت های بیمارستانی کاملا ضروری است.

گروه هدف این برنامه کلیه بیمارانی را شامل می شود که به مدت بیشتر از 48 ساعت بستری می شوند و بیماران سرپایی مورد نظر این برنامه نیست. عوامل اجرایی برنامه کلیه افراد شاغل در بیمارستان اعم از پزشکان، پرستاران، بهیاران، دانشجویان، پرسنل خدمات و پشتیبانی و اداری را شامل می شود هر کس با هر مسئولیتی در بیمارستان بایستی در پیشگیری و کنترل عفونت های بیمارستانی به تناسب شغل خود مشارکت کنند.

با تدابیری که در سال های اخیر بکار رفته است در چارت تشکیلاتی تمامی بیمارستان ها پست سازمانی پرستار کنترل عفونت و کارشناس بهداشت محیط ایجاد شده است در سال های آینده با تربیت نیرو های کافی از متخصصین اپیدمیولوژی بالینی و سایر تخصص ها بر حسب نیاز بایستی استفاده شود.

به لحاظ قانونی مرکز مدیریت بیماری های معاونت سلامت مسئولیت برقراری نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی را به عهده دارد که شامل جمع آوری منظم و مستمر داده های مربوط به عفونت های بیمارستانی، تجزیه و تحلیل و انتشار گزارشات دوره ای و ارائه پس خوراند آن به تمام مسئولین در رده های مختلف می باشد. همچنین سیاست گذاری، تهیه راهنمای کشوری و بازبینی سالانه آن، تهیه و تدوین برنامه آموزشی و برنامه ریزی و الویت بندی تحقیقات کاربردی عفونت های بیمارستانی در مرکز مدیریت بیماری ها انجام خواهد شد.

وظیفه بیمار یابی و تشخیص و تکمیل فرم های گزارش دهی و ارسال آن به مرکز بهداشت شهرستان به عهده کمیته کنترل عفونت بیمارستان بوده و نیازی به مراجعه کارشناسان مرکز بهداشت شهرستان به بیمارستان ها جهت جمع آوری و گزارش آن وجود ندارد. نظارت و ارزشیابی مراکز درمانی و تکمیل چک لیست های نظارتی به عهده معاونت های درمان و مدیریت های نظارت و اعتبار بخشی بر درمان شبکه های بهداشتی و دانشگاه ها خواهد بود. کلیه اقدامات مداخله ای به منظور پیشگیری و کنترل عفونت های بیمارستانی پس از اتخاذ تصمیم در کمیته های کنترل عفونت بیمارستان، شهرستان، دانشگاه و سطح وزارتخانه به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.

امروزه برنامه کنترل عفونت های بیمارستانی در حیطه های مختلفی همچون نظام مراقبتی، تجسس موارد Outbreak، آموزش و پیگیری مسائل مربوط به سلامتی پرسنل، مراقبت و نظارت بر مصرف آنتی بیوتیک ها، برقراری سیستم های ارزیابی مناسب و سیاست گذاری جهت اقدامات و برنامه های مرتبط با کنترل عفونت است.

آمار های پراکنده کشور های در حال توسعه نشان دهنده این واقعیت است که میزان دقیق عفونت های بیمارستانی در چنین کشور هایی با عوامل زیادی همچون تعداد تخت های بیمارستانی، سطح ارجاعی بودن بیمارستان، آموزشی بودن یا نبودن، وجود یا عدم وجود برنامه های پایش، نوع بخش های مطالعه شده و میزان امکانات و کفایت منابع مالی برای چنین برنامه های مراقبتی متفاوت است. اما برای سال ها تعریف دقیق عفونت های بیمارستانی مختلف مورد توافق نبود و این مسئله امکان مقایسه آمار های مراکز مختلف را غیر ممکن ساخته بود. بدین ترتیب در دهه 1970 میلادی سیستم ملی پایش عفونت های بیمارستانی National Nosocomial Infections Surveillance System (NNIS) جهت جمع آوری اطلاعات مراقبتی با تعاریف واحد از بیمارستان های داوطلب در امریکا پایه گذاری شد و در طی سال های گذشته نحوه گزارش دهی آن بطور مشخص تری در جهت شناخت هر چه دقیق تر عوامل خطر ساز عفونت های بیمارستانی و روند اطلاعات مرتبط با مقاومت آنتی بیوتیک در طرح های بیمارستانی نیز بطور دوره ای مورد توجه قرار می گیرد. در حال حاضر بیش از 290 بیمارستان در امریکا در این برنامه شرکت دارند و برنامه های بسیاری از سایر بیمارستان ها در کشور های مختلف نیز بر پایه تعاریف این سیستم پایه گذاری شده و امکان مقایسه میزان بروز و تعیین روند عفونت های بیمارستانی در نقاط مختلف دنیا فراهم آمده است.

اخیرا سازمان بهداشت جهانی نیز توجه ویژه ای به امر «حفاظت از بیماران» نموده و با اشاره به مبتلا شدن بیش از 4/1 میلیون نفر در سراسر جهان در هر سال در اثر عفونت های بیمارستانی، آمار میزان بروز را برای کشور های توسعه یافته در حدود 5 تا 10 درصد و در برخی از کشور های در حال توسعه بیش از 25% اعلام و بر اساس مطالعات انجام شده در برخی از کشور های با درآمد متوسط، سالانه حدود 8 میلیارد دلار صدمه اقتصادی را نیز در جهت رفع مشکلات مرتبط با این عفونت ها، برآورد نموده است، بدین ترتیب استراتژی های مختلفی را که در صدر آنها نحوه رعایت بهداشت دست ها قرار دارد مطرح و مبحث حفاظت از بیماران را جزو الویت های سیستم های بهداشتی در سراسر جهان اعلام نموده است.

با برقراری نظام مراقبت کشوری عفونت های بیمارستانی در کشور از سال 1385 انتظار می رود تمامی بیمارستان های دولتی و خصوصی بصورت منظم آمار عفونت های بیمارستانی را با تعاریف و فرم یکسان به مرکز مدیریت بیماری ها گزارش نمایند.

 در حال حاضر 11 بیمارستان در کل استان آمار عفونت های بیمارستانی را جهت ثبت در پرتال مرکز مدیریت بیماریها  به معاونت بهداشتی استان ارسال می کنند.