معاونت امور بهداشتی

مقدمه

شاخصهای مرگ و میر و مراقبتهای بهداشتی در کودکان نشان دهنده اولویتها و ارزشهای حاکم بر جامعه بوده و به عنوان مقیاسی برای اندازه گیری میزان توسعه و رفاه هر کشور مورد استفاده قرار می گیرند. سرمایه گذاری در زمینه بهداشت کودکان و مادران صرفا یک  موضوع مرتبط با بشر نیست، بلکه در عین حال یک تصمیم اقتصادی خردمندانه و یکی از مطمئن ترین راهها جهت قرار گرفتن یک کشور در مسیر دستیابی به آینده ای بهتر می باشد.

تامین، حفظ و ارتقاء سطح سلامت کودکان به عنوان گروههای آسیب پذیر جامعه در خدمات بهداشتی جایگاه ویژه ای دارد که با افزایش آگاهی، دانش، مهارت و توانایی کارکنان در تمام سطوح بهداشتی، می توان عوارض بارداری، زایمان و پس از زایمان و اختلالات بدو تولد را به موقع تشخیص و مراقبتهای لازم را به مادران  دارای  نوزادان در معرض خطر ارائه نمود. مرگ و میر کودکان  زیر 5 سال از مهمترین شاخص هایی است که نشان دهنده توسعه کشورهاست.  علت انتخاب این شاخص به عنوان نمایه توسعه، تاثیر عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی در کاهش یا افزایش آن است. کاهش آن از تعهدات مهم کشورها است و به همین منظور در سال 1990 کشورهای جهان در قالب طرح سلامت برای همه تا سال 2000 متعهد شدند که مرگ کودک را در کشور خود طی یک دهه تا سال 2000 میلادی  50% کاهش دهند. همچنین براساس اهداف توسعه هزاره (Millennium Development Goals)  در سال 2000 میلادی کشورهای جهان متعهد شدند، نسبت مرگ و میر کودکان در این کشورها تا سال2015 میلادی، باید دوسوم نسبت به سال 1990 کاهش یابد.

نظام مراقبت مرگ کودکان 59-1 ماهه :

با توجه به این که شاخص مرگ کودکان زیر 5 سال تابعی از وضعیت سواد کودکان، شبکه راه های روستایی، دسترسی به فوریت های پزشکی، هزینه خدمات درمانی، وجود شبکه های ارتباطی مخابراتی، درآمد خانوار و ... می باشد .در واقع کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی فقط بخش کوچکی از عوامل موثر در کاهش مرگ و میر کودکان را به خود اختصاص میدهد. قطعاً هیچ برنامه ریزی در این بخش منتظر توسعه سایر ارکان دولت ) ارتباطات، سواد، راه، تغییرات فرهنگ ... ) نمی شود تا تاثیر آن را در کاهش مرگ کودکان ببیند .از سوی دیگر مرگ کودکان از مجموعه عوامل وابسته به هم تشکیل شده است که مداخله در هر مرحله می تواند از بروز مرگهای بعدی جلوگیری کند .با مطالعه تاریخچه هر مورد مرگ کودک از زمان دریافت مراقبتهای کودکی و سپس محل، زمان و شرایط بیماری می توان:

- مراقبتهای کودکی

- خدمات اورژانس بین راهی و پیش بیمارستانی

- خدمات اورژانس بیمارستانی

- خدمات بیمارستانی

را از نظر کیفیت، کمیت و سهولت دسترسی بررسی کرد .از این رو اداره سلامت کودکان اقدام به طراحی نظام کشوری مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59  ماهه نمودو به منظور شناخت عوامل موثر در مرگ و میر کودکان و طراحی مداخله مناسب مقرر شد برای تمامی موارد مرگ گزارش شده، پرسشنامه بررسی مرگ تکمیل و در کمیته های کاهش مرگ و میر کودکان در بیمارستان، شهرستان و دانشگاه بررسی شود .تا با توجه به علت فوت، راهکارهای مناسب برای پیشگیری از بروز موارد مشابه ارائه گردد.

آغاز برنامه :

نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه از نیمه دوم سال 1385 به صورت آزمایشی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور آغاز شد، و به صورت کشوری از اول سال 1386 در سراسر دانشگاههای کشور به عنوان استراتژی در جهت کاهش مرگ کودکان، به اجرا درآمد.

هدف کلی  نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه :

این نظام با هدف کلی کاهش مرگ ومیر کودکان از طریق بررسی تاریخچه هر مورد مرگ کودک از زمان بروز اولین علامت خطر تا فوت تلاش می کند با شناخت عوامل مساعد کننده و قابل مداخله مرگ کودکان، با تهیه اقدامات مداخله ای آنها را کنترل نموده و یا اثر آنها را کاهش دهد .

فعالیتها:

1-    جمع آوری داده های مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه :

پرسشنامه بررسی مرگ کودک  شامل 4 بخش به شرح زیر است که با توجه به سیر بیماری تا فوت کودک، بخشهای مختلف آن تکمیل می شود.

پرسشنامه ب:

مخصوص بررسی مشخصات کلی خانواده و سوابق سلامت و بیماری متوفی 1 تا 59 ماهه از طریق پرسشگری از خانواده کودکان متوفی تکمیل می شود.

پرسشنامه ج :

مخصوص بررسی کلی سوابق رسیدگی (اقدامات پزشکی (سرپایی به بیماری کودک  متوفی 1 تا 59 ماهه

«مربوط به بررسی سوابق اقدامات پزشکی است که برای کودک انجام شده است .این اقدامات شامل تمامی فعالیتها، مداخلات و توصیه های تشخیصی ،مراقبتی و درمانی است که قبل از فوت کودک و بصورت سرپایی انجام شده وکودک در طی این خدما (یا برای این خدمات (در بیمارستان بستری نبوده است .کلیه مراکز تشخیصی ،درمانی و بهداشتی و همچنین اورژانس های بیمارستانها از جمله محلهای مورد نظر برای ارائه این خدمات هستند.»

پرسشنامه د:

مخصوص بررسی کلی سوابق رسیدگی )اقدامات پزشکی ( بستری کودک متوفی 1 تا 59 ماهه می باشد.

«این پرسشنامه به منظور ثبت اطلاعات مربوط به بستری کودک در بیمارستان تهیه شده و مرجع این پرسشگری استخراج اطلاعات دفتر و پرونده های ثبت، گزارشات و نسخ موجود و در دسترس می باشد.»

پرسشنامه ه :

چک لیست تخصصی بررسی علل مرگ کودک 1 تا 59 ماهه .

«سوالات پرسشنامه ه حداقل از یکی از پزشکان متخصص منتخب سوال می شود .این پزشک پس از بررسی پرسشنامه های تکمیل شده) ب ،ج ،د (و پرونده کامل پزشکی موجود کودک متوفی ازنظرعلت فوت و روند مراقبت و درمان متوفی نظر می دهد.»

2-  بررسی موارد مرگ کودکان در کارگروه های، کمیته بیمارستانی، شهرستانی و دانشگاهی

گروه های کاری پس از مطالعه و بررسی کلیه مطالب تکمیل شده در پرسشنامه ها، مداخلاتی را بصورت پیشنهادی جهت ارائه در کمیته بررسی مرگ کودکان طراحی می کند و کمیته های بررسی مرگ و میر کودکان پیشنهادهای مداخلات طراحی شده در گروه های کاری مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در نهایت مداخلاتی مصوب می گردد .

3-  اجرای مداخلات برای جلوگیری از برو زموارد مشابه در سطح بیمارستان، شهرستان و دانشگاه

4-   پایش و ارزیابی نتایج فعالیتها و مداخلات در نظام مراقبت