معاونت امور بهداشتی

ابتکارات جامعه محور(CBI)

Community-Based Initiatives

مقدمه و اهمیت موضوع :

مفهوم سلامت برای همه ، توسط مجمع جهانی بهداشت در اواخر دهه 1970 مورد پذیرش قرار گرفت و مراقبتهای اولیه بهداشتی به عنوان رویکرد مناسب دستیابی به سطح مطلوب سلامت برای همه تا سال 2000 مورد قبول واقع گردید، ولی به علت کمبود های استراتژیک – عمدتا نقش ضعیف جامعه ، اقدامات ضعیف بین بخشی ، رویکرد از بالا به پایین توسعه ، تمرکز سرمایه گذاری در زیر ساخت های فیزیکی ، ضمن نادیده گرفتن ابعاد انسانی توسعه -محقق نگردید.

این موضوع که سلامت به تنهایی و به صورت جدا از سایر بخش ها قابل دست یابی نمی باشد ، بلکه نیازمند یک دید منسجم توسعه ای  چند بخشی و ایجاد تشریک مساعی فعال بین جوامع  و سایر دست اندرکاران (stakeholders) است مورد تصدیق همگان قرار دارد.تعیین کننده های اصلی سلامت از قبیل بیسوادی ، جمعیت زیاد ، فقر غذایی و تغذیه ای ، وضعیت نامناسب بهداشت محیط ، فقدان فرصت های توسعه ای ، که خود سبب افزایش مقیاس های فقر و آگاهی ناکافی می گردند در خارج از حوزه شمول بخش بهداشت قرار گرفته و عمدتا در ارتباط با جنبه های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه می باشند. در میان جمعیت های محروم ، علاوه بر بیماری ، مجموعه پایداری ازبیکاری ، کمبود فرصت های شغلی ، فقر اقتصادی ، سطوح پایین اموزش و پرورش ، مسکن نامناسب ، سوء تغذیه و بی تفاوتی نسبت به مسایل اجتماعی نیز وجود دارد. بنابراین بدون از بین بردن این قبیل شرایط بازدارنده نمی توانیم انتظار اصلاحات اساسی در عرصه سلامت را داشته باشیم.

همچنین سلامت و کیفیت زندگی ، دو مقوله ای می باشند که ارتباط بسیار نزدیک و وابستگی دو جانبه ای به یکدیگر دارند. بهبود کیفیت زندگی به وضعیت سلامت ، سواد ، منابع درآمدی بهتر در خانواده و شرایط زندگی خانواده ها بستگی دارد. از سوی دیگر می توان با ترویج کیفیت زندگی بهتر ، توسعه انسانی را ترویج نموده و متعاقب آن وضعیت سلامت را بهبود بخشید.

سابقه و تاریخچه :

با توجه با موارد ذکر شده دفتر منطقه ای مدیترانه ای شرقی سازمان بهداشت جهانی برنامه ابتکارات جامعه محور را مشتمل بر موارد ذیل معرفی کرده است

-         نیازهای اساسی توسعه (Basic Development Needs)

-         برنامه روستاهای سالم(Healthy Villages Programmes)

-         برنامه شهرهای سالم(Healthy Cities Programmes)

-         زنان در عرصه سلامت وتوسعه (Woman Health Development)

با عنایت به این که سلامت و توسعه از موضوعات چند بعدی بوده و تحت تاثیر عوامل متعددی (شناخته شده و ناشناخته) قرار دارند بایستی آنها را به شیوه چند بعدی و قابل تصور اندازه گیری نمود.

شاخص های قابل کاربرد در برنامه ابتکارات جامعه محور شامل :

• امید به زندگی در بدو تولد
• میزان تولد خام
• میزان مرگ خام
• میزان مرگ و میر شیرخواران
• میزان مرگ ومیر زیر پنج سال
• میزان مرگ و میر مادران
• میزان مرگ و میر ناشی از بیماری خاص
• تغذیه انحصاری شیرخوران با شیر مادر
• شیوع کودکان کم وزن به هنگام تولد
• شیوع کودکان مبتلا به سوء تغذیه
• بروز سالیانه اسهال در بین کودکان
• پوشش ایمن سازی کودکان
• ایمن سازی کزاز در میان زنان باردار
• پوشش مراقبت های قبل از زایمان
• زایمان هایی که توسط پرسنل بهداشتی آموزش دیده انجام شده
• استفاده جاری از روش های پیشگیری از بارداری توسط زوجین
• شیوع استعمال دخانیات
• دسترسی به آب آشامیدنی سالم
• دسترسی به مراکز بهسازی شده دفع فضولات انسانی
• مسکن
• تولید ناخالص داخلی
• تولید ناخالص ملی
• میزان فقر
• سطح اشتغال
• میزان باسوادی
• عدالت جنسیتی

اما نشانگرهای کیفیت زندگی به صورت عمده عبارتند از :

•     میزان مرگ و میر شیرخواران(IMR) که بر دسترس بودن دو استفاده از خدمات بهداشتی دلالت دارد.

•     میزان امید به زندگی (LE) که توسعه کلی اقتصادی  و اجتماعی را نشان می دهد.

•      میزان باسوادی (LR) که منعکس کننده توسعه منابع انسانی است.

•      سرانه تولید ناخالص ملی (GDP per capita) که براساس یکسانی قدرت خرید ارز به نرخ بازار که تعبیری از سطح رشد اقتصادی است.

هدف کلی :

دسترسی به زندگی با کیفیت بهتر با تحقق شعار سلامت برای همه با بهره گیری از همکاریهای بین بخشی و جلب حمایت و خودیاری

اهداف اختصاصی :

•       قراردادن سلامت بعنوان محور اصلی در  برنامه ریزی های سیاسی و اجتماعی
•      ایجاد مشارکت مردمی
•      ترویج شیوه های زندگی سالم
•      بهبود خدمات محیط زیست
•      کاهش فقر

 استراتژی ها :

-         توانمند سازی کارکنان بهداشتی در خصوص برنامه های CBI

-         احیای تیم بین بخشی و شناسایی مجدد اعضای تیم در سطح استان و شهرستان

-         ترویج مواد غذایی سالم و مغذی و معرفی روش های مناسب در زمینه بهداشت و امنیت غذایی

-         ترویج شیوه های زندگی سالم ،آگاهی های بهداشتی و ترغیب به انجام فعالیت های جسمانی

-         ترویج و معرفی مکان های بهداشتی از قبیل رستوران سالم ، مدرسه سالم ، مغازه سالم و...

-         بهبود شرایط مسکن

-         بهبود وضعیت محیط شهر و روستا

-         ارتقاء مهارت های شغلی و ایجاد زمینه های اشتغال

-          توانمند سازی جامعه ی محلی و جلب مشارکت فعال آنها