مقدمه

شاخصهای مرگ و میر و مراقبتهای بهداشتی در کودکان نشان دهنده اولویتها و ارزشهای حاکم بر جامعه بوده و به عنوان مقیاسی برای اندازه گیری میزان توسعه و رفاه هر کشور مورد استفاده قرار می گیرند. سرمایه گذاری در زمینه بهداشت کودکان و مادران صرفا یک  موضوع مرتبط با بشر نیست، بلکه در عین حال یک تصمیم اقتصادی خردمندانه و یکی از مطمئن ترین راهها جهت قرار گرفتن یک کشور در مسیر دستیابی به آینده ای بهتر می باشد.

تامین، حفظ و ارتقاء سطح سلامت کودکان به عنوان گروههای آسیب پذیر جامعه در خدمات بهداشتی جایگاه ویژه ای دارد که با افزایش آگاهی، دانش، مهارت و توانایی کارکنان در تمام سطوح بهداشتی، می توان عوارض بارداری، زایمان و پس از زایمان و اختلالات بدو تولد را به موقع تشخیص و مراقبتهای لازم را به مادران  دارای  نوزادان در معرض خطر ارائه نمود. مرگ و میر کودکان  زیر 5 سال از مهمترين شاخص هايي است كه نشان دهنده توسعه كشورهاست.  علت انتخاب اين شاخص به عنوان نمايه توسعه، تاثير عوامل مختلف اجتماعي و اقتصادي در كاهش يا افزايش آن است. كاهش آن از تعهدات مهم كشورها است و به همين منظور در سال 1990 كشورهاي جهان در قالب طرح سلامت براي همه تا سال 2000 متعهد شدند كه مرگ كودك را در كشور خود طي يك دهه تا سال 2000 ميلادي  50% كاهش دهند. همچنين براساس اهداف توسعه هزاره (Millennium Development Goals)  در سال 2000 ميلادي كشورهاي جهان متعهد شدند، نسبت مرگ و مير كودكان در اين كشورها تا سال2015 میلادی، بايد دوسوم نسبت به سال 1990 كاهش يابد.

نظام مراقبت مرگ کودکان 59-1 ماهه :

با توجه به این که شاخص مرگ کودکان زیر 5 سال تابعي از وضعيت سواد كودكان، شبكه راه هاي روستايي، دسترسي به فوريت هاي پزشكي، هزينه خدمات درماني، وجود شبكه هاي ارتباطي مخابراتي، درآمد خانوار و ... مي باشد .در واقع كيفيت خدمات بهداشتي و درماني فقط بخش كوچكي از عوامل موثر در كاهش مرگ و مير كودكان را به خود اختصاص ميدهد. قطعاً هيچ برنامه ريزي در اين بخش منتظر توسعه ساير اركان دولت ) ارتباطات، سواد، راه، تغييرات فرهنگ ... ) نمي شود تا تاثير آن را در كاهش مرگ كودكان ببيند .از سوي ديگر مرگ كودكان از مجموعه عوامل وابسته به هم تشكيل شده است كه مداخله در هر مرحله مي تواند از بروز مرگهاي بعدي جلوگيري كند .با مطالعه تاريخچه هر مورد مرگ كودك از زمان دريافت مراقبتهاي كودكي و سپس محل، زمان و شرايط بيماري مي توان:

- مراقبتهاي كودكي

- خدمات اورژانس بين راهي و پيش بيمارستاني

- خدمات اورژانس بيمارستاني

- خدمات بيمارستاني

را از نظر كيفيت، كميت و سهولت دسترسي بررسي كرد .از اين رو اداره سلامت كودكان اقدام به طراحي نظام كشوري مراقبت مرگ كودكان 1 تا 59  ماهه نمودو به منظور شناخت عوامل موثر در مرگ و مير كودكان و طراحي مداخله مناسب مقرر شد براي تمامي موارد مرگ گزارش شده، پرسشنامه بررسي مرگ تكميل و در كميته هاي كاهش مرگ و مير كودكان در بيمارستان، شهرستان و دانشگاه بررسي شود .تا با توجه به علت فوت، راهكارهاي مناسب براي پيشگيري از بروز موارد مشابه ارائه گردد.

آغاز برنامه :

نظام مراقبت مرگ كودكان 1 تا 59 ماهه از نيمه دوم سال 1385 به صورت آزمايشي در دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور آغاز شد، و به صورت كشوري از اول سال 1386 در سراسر دانشگاههاي كشور به عنوان استراتژی در جهت کاهش مرگ کودکان، به اجرا درآمد.

هدف کلی  نظام مراقبت مرگ كودكان 1 تا 59 ماهه :

این نظام با هدف كلي كاهش مرگ ومير كودكان از طريق بررسي تاريخچه هر مورد مرگ كودك از زمان بروز اولين علامت خطر تا فوت تلاش مي كند با شناخت عوامل مساعد كننده و قابل مداخله مرگ كودكان، با تهيه اقدامات مداخله اي آنها را كنترل نموده و يا اثر آنها را كاهش دهد .

فعالیتها:

1-    جمع آوري داده هاي مرگ كودكان 1 تا 59 ماهه :

پرسشنامه بررسي مرگ كودك  شامل 4 بخش به شرح زير است كه با توجه به سير بيماري تا فوت كودك، بخشهاي مختلف آن تكميل مي شود.

پرسشنامه ب:

مخصوص بررسي مشخصات كلي خانواده و سوابق سلامت و بيماري متوفي 1 تا 59 ماهه از طريق پرسشگري از خانواده كودكان متوفي تكميل مي شود.

پرسشنامه ج :

مخصوص بررسي كلي سوابق رسيدگی (اقدامات پزشكي (سرپايي به بيماري کودک  متوفي 1 تا 59 ماهه

«مربوط به بررسي سوابق اقدامات پزشكي است كه براي كودك انجام شده است .اين اقدامات شامل تمامي فعاليتها، مداخلات و توصيه هاي تشخيصي ،مراقبتي و درماني است كه قبل از فوت كودك و بصورت سرپايي انجام شده وكودك در طي اين خدما (يا براي اين خدمات (در بيمارستان بستري نبوده است .كليه مراكز تشخيصي ،درماني و بهداشتي و همچنين اورژانس هاي بيمارستانها از جمله محلهاي مورد نظر براي ارائه اين خدمات هستند.»

پرسشنامه د:

مخصوص بررسي كلي سوابق رسيدگي )اقدامات پزشكي ( بستري کودک متوفي 1 تا 59 ماهه می باشد.

«اين پرسشنامه به منظور ثبت اطلاعات مربوط به بستري كودك در بيمارستان تهيه شده و مرجع اين پرسشگري استخراج اطلاعات دفتر و پرونده هاي ثبت، گزارشات و نسخ موجود و در دسترس مي باشد.»

پرسشنامه ه :

چك ليست تخصصي بررسي علل مرگ كودك 1 تا 59 ماهه .

«سوالات پرسشنامه ه حداقل از يكي از پزشكان متخصص منتخب سوال مي شود .اين پزشك پس از بررسي پرسشنامه هاي تكميل شده) ب ،ج ،د (و پرونده كامل پزشكي موجود كودك متوفي ازنظرعلت فوت و روند مراقبت و درمان متوفي نظر مي دهد.»

2-  بررسي موارد مرگ كودكان در كارگروه هاي، كميته بيمارستاني، شهرستاني و دانشگاهي

گروه هاي كاري پس از مطالعه و بررسي كليه مطالب تكميل شده در پرسشنامه ها، مداخلاتي را بصورت پيشنهادي جهت ارائه در كميته بررسي مرگ كودكان طراحي می کند و كميته هاي بررسي مرگ و مير كودكان پيشنهادهاي مداخلات طراحي شده در گروه هاي كاري مورد بحث و بررسي قرار گرفته و در نهايت مداخلاتي مصوب مي گردد .

3-  اجراي مداخلات براي جلوگيري از برو زموارد مشابه در سطح بيمارستان، شهرستان و دانشگاه

4-   پايش و ارزيابي نتايج فعاليتها و مداخلات در نظام مراقبت

ارزیابی بخشهای بیمارستان 12.10.90

دستورالعمل  برنامه نظام مرگ 29 9 96

فرم مداخلات استخراج شده از اطلاعات نظام مراقبت مرگ کودکان 59-1 ماهه

جدول فعالیتهای تفضیلی مداخلات تعیین شده برای کاهش عوامل قابل اجتناب مرگ کودکان 59-1 ماهه

گروه بندی مرگ نهایی 59-1 ماهه

نمونه فرم صورتجلسه کمیته