برنامه سلامت مادران، زایمان ایمن

بدون هیچ گونه تردیدی وضعیت بهداشت یکی از مهم‌ترین مسائلی است که بازتابی از مشکلات جامعه را ارائه می‌دهد و یکی از گزینه‌های مهم در بهداشت جهانی سلامت و وضع زندگی مادران باردار است.

نسبت مرگ و میر مادران باردار از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که نشان‌ دهنده توسعه کشورهاست. بی‌تردید این شاخص تابعی از وضعیت سواد، شبکه راه‌های روستایی، دسترسی به فوریت‌های پزشکی، هزینه خدمات درمانی، وجود شبکه‌های ارتباطی مخابراتی، درآمد خانوار و ...می‌باشد.

برنامه‌های سلامت خانواده در نظام سلامت، یکی از مهم‌ترین محل‌های ارتباط وزارت بهداشت با جامعه بوده و ارتقای سلامت گروه‌های سنی اصلی‌ترین هدف این برنامه است. با توجه به نقش تولیت وزارت بهداشت در امر سلامت و با توجه به گسترش تعریف سلامت می‌بایست مداخلات ارتقای سلامت گروه‌های سنی به صورت جامع و همه جانبه دیده شود.

امروزه بهداشت و سلامتي مادران يك اولويت ملي در بسياري از كشورهاست. دولتها و جوامع بين المللي بايد سلامت مادران را در بالاترين اولويتها قرار دهند.

نرخ مرگ و مير مادران يعني شاخصي كه نشانگر كيفيت زندگي زنان در سنين باروري است، حاكي از تنوع و تفاوت شديد وضعيت اجتماعي- اقتصادي در كشورهاي مختلف و تغييرات ناشي از آن نظير وضعيت سواد، سطح فقر، دسترسي به خدمات بهداشتي، دسترسي به خدمات تخصصي و... است.

اختلاف اين شاخصها در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه قابل توجه است بطوريكه ميانگين آن در كشورهاي درحال توسعه 200 درصد هزار تولد زنده و در كشورهاي توسعه يافته 20 درصد هزار تولد زنده است.

از مهمترین برنامه های نظام سلامت، سلامت مادران می باشد که در راستای حفظ و ارتقای سلامت مادران و پیشگیری از مرگ مادری طراحی شده است. همه کشورها در راستای عمل به تعهدات بین المللی خود و برای رسیدن به اهداف هزاره تلاش می کنند و یکی از این اهداف کاهش مرگ و میر مادران می باشد. همچنین، کاهش  مرگ و میر مادران شاخص توسعه می باشد و کمترین میزان مرگ مادر در کشورهای توسعه یافته رخ می دهد. با نگاهی به نتایج حاصل از نظام مراقبت مرگ مادری، اکثر مرگهای مادران باردار درکشور و استان در 24 الی 48 ساعت بعد از زایمان رخ داده است. بنابراین  زایمان ایمن، تضمین کننده سلامت مادر و جنین خواهد بود.

در یک نگرش فرایندی، مراقبت یک مادر باردار از پیش از بارداری آغاز و با مراقبت های پس از زایمان پایان می یابد و در این بین زایمان ایمن بعنوان نقطه عطفی در انتقال مادر از دوران بارداری به دوران پس از زایمان می باشد.

زایمان ایمن، زایمانی است که در محل مناسب (بیمارستان، مراکز تسهیلات زایمانی و مطب های مامایی) توسط عامل زایمانی مناسب (افراد دوره دیده و مجوزدار) و روش زایمانی مناسب (با توجه به اندیکاسیون ها) انجام می گیرد.

ü      برای دسترسی به زایمان ایمن وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی اهداف سازمانی ذیل را تعیین نموده است:

ü      افزایش پوشش زایمان ایمن به میزان بیش از 98 درصد تا سال 1394

ü      کاهش میزان زایمان در منزل توسط فرد دوره ندیده به کمتر از 1 % تا سال 1394

ü      کاهش میزان سزارین به میزان 25 درصد تا سال 1394

نگاهی به وضعیت شاخص های زایمان ایمن در کشور و استان :

در حالیکه در کشورهای اروپایی زایمان با روش سزارین 10 تا 30% زایمان ها را شامل می شود در کشور ما افزایش و رشد قابل ملاحظه ای نسبت به زایمان طبیعی داشته در واقع 40 تا 60% زایمان های ما امروزه با روش سزارین صورت می گیرد که از آمار استاندارد جهانی خیلی بیشتر است. این در حالیست که امروزه ثابت شده زایمان طبیعی در صورت عدم بروز خطر جدی، بر سزارین ارجحیت دارد و عوارض کمتری را پس از زایمان بر مادر تحمیل می کند.

با این وجود هم چنان این آمار رو به افزایش است و عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روحی مادران امروز در آن دخیل است.

طرفداری از سزارین این روزها هم از جانب بیماران صورت می گیرد و هم پزشکان که دو جنبه اصلی در یک زایمان را شامل می شود.

شاید اولین علت تمایل بیماران به سزارین ترس از زایمان طبیعی و درد ناشی از آن باشد و عامل مهمی که موجبات این ترس را فراهم می کند، کمبود امکانات در زایمان طبیعی، تسهیلات کمتر بیمه و روش نادرست زایمان طبیعی در شرایط فعلی باشد.

مساله مهم دیگر طرفداری پزشکان از سزارین است و معمولا علل مختلفی را شامل می شود. یکی از عوامل، قابل پیش بینی بودن سزارین و مشخص بودن برنامه پزشک است که در نتیجه دغدغه کمتر را برای او تحمیل می کند و چون تمام کادر مامایی با مسئولیت وی و تحت اختیار پزشک اداره می شود مطمئن تر است و پزشک ترجیح می دهد با خاطری آسوده تر عمل خود را انجام دهد.

به هر حال به این نکته هم باید توجه کرد که یکی از شرایط زایمان طبیعی اورژانسی شدن و اضطرار سزارین در حین زایمان است. با توجه به اینکه 8 تا 10% زایمان ها نیاز ضروری به سزارین پیدا می کند، هر زایمان طبیعی ممکن است به سزارین ختم شود و این شرایط قابل پیش بینی نیست.

افت قلب جنین، دکولمان جفت و حوادث اورژانسی دیگر ممکن است زایمان طبیعی را به سزارین بکشد. سزارین مانند هر عمل دیگری، جراحی محسوب می شود و ریسک ها و خطرات مخصوص به خود را دارد. عوارض سزارین نسبت به زایمان طبیعی بیشتر است. روزهای بستری در سزارین برای بیمار بیشتر است، احتمال خونریزی و عفونت بعد از زایمان، دردهای لگنی وچسبندگی بیشتر بوده مدت زمانی که فرد بتواند به روال عادی زندگی برگردد بیشتر است و احتمال نازایی بعد از آن هم وجود دارد.

به هر حال انتخاب چگونگی زایمان حق هر مادری است ولی آنچه این انتخاب را آگاهانه تر می کند این است که مادر مطمئن باشد هر روشی که انتخاب میکند به بهترین نحو ممکن آن عمل صورت می گیرد و این اطمینان وقتی حاصل می شود که شرایط زایمان طبیعی هم به روز و مطابق با استانداردهای دنیا پیشرفت کند و تسهیلاتی که برای آن در نظر گرفته می شود منصفانه باشد و از طرف دیگر آگاه کردن مادران و دادن اطلاعات درست به آنها پزشکان و کارکنان مراکز بهداشتی درمانی و چه از جانب رسانه ها می تواند در تصمیم گیری درست مادران سهم به سزایی داشته باشد.

* برگزاری کلاسهای آمادگی برای زایمان در مرکز بهداشت شهری دانشگاههای علوم پزشکی کشور

* تعرفه و استانداردهای مربوط به کلاسهای آمادگی برای زایمان

* بیمارستان دوستدار مادر