برنامه مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادي (CRS)

بيماري‌هاي عفوني از دشمنان قديمي سلامت بشر هستند كه ساليان متمادي علم پزشكي را به چالش كشانيده‌اند. يكي از بيماري‌ها، سرخجه است كه گرچه بعد از دوره نوزادي معمولاً بيماري شديد ايجاد نمي‌كند اما در صورت ابتلاء خانم باردار غير مصون مي‌تواند باعث بروز سندرم سرخجه مادرزادي شده و طيف وسيعي از نقايص مادرزادي شامل بيماري‌هاي قلبي، كوري، كري و عقب افتادگي ذهني ايجاد نمايد و برآورد مي‌گرديد كه ساليانه يك هزار كودك مبتلا به اين سندرم در كشور ما متولد مي‌شدند.

جمهوري اسلامي ايران بدنبال انجام واكسيناسيون سراسري سرخك و سرخجه در سال 1382، وارد مرحله حذف سندرم سرخجه مادرزادي شده و براي حفظ اين وضعيت واكسن سرخجه از ابتداي سال 1383 در برنامه واكسيناسيون جاري كودكان كشور ادغام شده است. براي اطمينان از دستيابي به مرحله حذف نيازمند اطلاعات صحيح و بموقع و مستمر در مورد وضعيت اين بيماري هستيم، لذا براي دستيابي به اطلاعات فوق نظام مراقبت (Surveillance) سندرم سرخجه مادرزادي و سرخجه طراحي و تدوين گشته كه كتابچه حاضر اهداف و روش كار را به تفصيل بيان مي‌نمايد. اميد كه با سعي و تلاش عزيزان سخت كوش بهداشتي، درماني در سراسر كشور و همكاري صميمانه جامعه پزشكي با نظام مراقبت بيماري‌ها، بتوانيم در جهت اعتلاء سلامتي فرزندان اين مرز و بوم سهيم باشيم.

مراقبت از سندرم سرخجه مادرزادي (CRS) نيازمند يك سيستم توصيفي براي گزارش موارد مشكوك به CRS در نوزاداني است كه در سرويس‌هاي مختلف بهداشتي مشاهده مي‌شوند. اكثر كشورهاي صنعتي سيستم مراقبت تثبيت شده‌اي براي CRS با برنامه‌هاي ثبت ملي بيماريها و يا برنامه‌هاي پايش نقايص مادرزادی دارند. در كشورهاي در حال توسعه موارد CRS همانند كزاز نوزادي در بعضي مناطق كمتر گزارش مي‌شوند در چنين مناطقي ثبت همه‌گيريهاي ناگهاني سرخجه در تشخيص موارد CRS مي‌تواند كمك كننده باشد.

مراقبت سرخجه در كشورهايي كه به مرحله حذف سرخك رسيده‌اند بيشتر عملي مي‌باشد و از نظام مراقبت بيماري‌هاي همراه با تب و بثورات و ثبت آنها و انجام تستهاي آزمايشگاهي براي گزارش چرخش ويروسهاي سرخك- سرخجه استفاده مي‌گردد.

سندرم سرخجه مادرزادی از علل بسیار مهم کوری، کری، بیماریهای قلبي مادرزادی و عقب ماندگي ذهنی است. پاندمی جهانی سرخجه در فاصله سالهای 1962 تا 1965 ميلادي اهمیت آن را آشکار نمود. مطالعات مختلفی در کشورها انجام شده است و شیوع بیماری را بین 4/0 تا 3 /4 مورد به ازای هر هزار تولد زنده نشان داده است.

در بین شیرخواران مبتلا بهCRS 60% اختلال شنوایی، 45% بیماری مادرزادی قلب، 27% میکروسفالی، 25% کاتاراکت، 23% وزن کم در هـنگام تولـد (کمتر از 2500 گـرم)، 17% پورپورا، 19% هپاتواسپلنومگالی، 13% اختلالات شعوری و 10% مننگوآنسفالیت گزارش شده است. در بررسی توسط سازمان جهانی بهداشت میزان سرونگاتیو بودن زنان سنین باروری نسبت به سرخجه در 12 کشور 25% و بالاتر، در 20 کشور بین 10% تا 24% و در 13 کشور کمتر از 10% بوده است.

مراحل مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی :

سه مرحله در مراقبت سرخجه و (CRS) وجود دارد:

مرحله 1 : برنامه‌ريزي جهت واكسيناسيون سرخجه:

این مرحله با برنامه‌ریزی جهت استفاده از واکسن سرخجه (واکسنMMR در برنامه واکسیناسیون جاری کشور و انجام بسیج‌های واکسیناسیون سراسری) به اجرا در می‌آید.

ذکر این نکته ضروری است که برنامه واکسیناسیون سراسری بر علیه سرخک و سرخجه با پوشش بالغ بر 33 میلیون نفر از افراد 5 تا 25 سال در سال 1382 اجرا گردید و واکسنMMR نیز در برنامه واکسیناسیون جاری (از ابتداي سال 1383) گنجانده شد.

مرحله 2 : برنامه‌ریزی جهت پيشگيري از CRS :

پايش پوشش واكسن سرخجه در بخش‌هاي عمومي و خصوصي در همه گروههاي هدفي كه واكسن دريافت مي‌كنند برحسب سال و منطقه جغرافيايي صورت پذیرفته و مراقبت CRS بر حسب مورد (مراقبت موردي CRS) با بررسي و تست آزمايشگاهي هر مورد مشكوك انجام می‌گیرد. در طغيان سرخجه اقدامات مناسب بایستی صورت پذیرد.

مرحله 3 : برنامه‌ریزی جهت حذف سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادی :

در این مرحله هدف حذف سرخجه و CRS سازماندهي شده و برنامه معمولاً در هدف حذف سرخك ادغام يافته است. پايش پوشش واكسن سرخجه انجام گرفته و هدايت مراقبت موردي CRS با بررسي و انجام تست آزمايشگاهي در هر مورد مشكوك صورت مي‌پذيرد.

مراقبت موردي به‌وسيله ارزيابي آزمايشگاهي هر مورد مشکوک به سرخك انجام شده و درصورت منفي بودن، نمونه مربوطه از نظر سرخجه بررسی می‌شود. مضافاً اينكه هر مورد مشكوك به سرخجه مستقيماً مورد بررسي قرار خواهد گرفت و (در صورت منفي بودن نتيجة سرخجه از نظر سرخك بررسي مي‌شود).

فعالیتهای مراقبتی:

 * تعريف طغيان: هرگاه تعداد موارد مشاهده شده نسبت به موارد مورد انتظار (در يك ناحيه جغرافيايي و دوره زماني مشابه) افزايش يابد اصطلاحاً طغيان گفته مي‌شود.

(روند و سير بيماري در سال قبل بايد بررسي شود. اگر اطلاعات قبلي در دسترس نباشد مي‌توان اطلاعات در مورد افزايش غيرطبيعي در ظهور بيماري ماه قبل مورد استفاده قرار داد.)

شاخص‌هاي برنامه :

1- درصد موارد CRS شناسايي شده به گروه هدف (گروه سني صفر تا 11 ماه)

2- درصد موارد CRS فوت شده به تعداد موارد شناسايي شده

3- درصد موارد CRS تأئيد شده آزمايشگاهي به كل موارد

4- درصد مادران واكسينه شده موارد CRS به غير واكسينه شده در گروه هدف

5- درصد موارد CRS تائید شده با سابقه واکسیناسیون سرخجه در مادر

6- تعداد موارد CRS و ميزان بروز به ازاي هر 1000 تولد زنده بر حسب ماه، سال، منطقه جغرافيايي)

7- تعداد موارد CRS برحسب جنس، ماه، سال، منطقه جغرافيايي

8- وضعيت ايمني (واكسيناسيون) مادران افراد مبتلا به CRS از نظر واكسن سرخجه

9- درصد گزارشات واصله از مراکز فعال شده در سیستم مراقبت

10- ميزان انجام بررسي موارد ثبت شده باليني/ آزمايشگاهي

11- تعداد موارد و ميزان بروز بيماري سرخجه (برحسب دانشگاه، شهرستان، ماهيانه، ساليانه، منطقه جغرافيايي)

12- ميزان بروز سرخجه برحسب سن، جنس، شهرستان

13- ميزان پوشش واكسن سرخجه در گروه هدف، منطقه جغرافيايي در طول سال

14- ميزان كامل بودن، بموقع بودن گزارشات ماهيانه موارد سرخجه و CRS

15- ميزان طغيانهاي شناسايي شده و تأئيد شده (به‌وسيله آزمايشگاه)

 راهنماي مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادي