برنامه نظام ثبت و طبقه بندی علل مرگ و میر :

بدون شک مهمترین منبع اطلاعاتی سازمانهای بهداشتی از جامعه ، آمار حیاتی میباشد . آمار حیاتی اطلاعات بدست آمده از ثبت منظم ، دقیق و مستمر وقایع حیاتی را شامل می شود که عمده ترین جزء آن مرگ است. مرگ یک واقعه شفاف و بدون تفسیر می باشد که می تواند آئینه تمام نمای سلامتی – بیماری جامعه باشد.

یکی از مهمترین شاخص های توسعه یافتگی در سطح دنیا امید به زندگی میباشد برهمین اساس میزانهای مرگ و علل آنها در نظام مراقبت از اهمیت و اولویت بالا برخوردار می باشد . و ترسیم دقیق چهره مرگ و بیماری در جامعه ، به منظور شناسایی علل بروز و مقابله با عوامل سبب ساز آن ، راهبرد اصلی برای افزایش طول عمر بشر و ارتقاء سلامت انسان است . و روند تغییرات علل مرگ و میر در ظرف زمان جهت گیری سیاست های بهداشت و درمان کشور را مشخص می سازد ، و فوت براساس گروههای مختلف سنی و جنسی معرف وضعیت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و میزان بهره مندی های گروههای مختلف جامعه است . علل مرگ و میر نمایشگر میزان رشد و توسعه یافتگی هر جامعه ای است.                                                                                              

در طول سالهای متمادی نظام ثبت و جمع آوری اطلاعات براساس ثبت جاری علل مرگ در کشورهای توسعه یافته و صنعتی شکل گرفته است . روشهای متعدی برای بدست آوردن میزانهای سنی ، جنسی و علتی مرگ تاکنون بکار گرفته شده است بخشی از این روشها عبارتنداز :

1-    ثبت مرگ بعنوان یکی از وقایع چهارگانه اصلی در جامعه

2-  مطالعه گذشته نگر روی نمونه ای از جامعه و بررسی مرگهای واقع شده در یک دامنه زمانی مشخص به روش کالبد شکافی شفاهی و بدست آوردن میزانها به روش مستقیم

3-    روشهای غیرمستقیم براساس مدلها و روشهای محاسباتی از پیش تعیین شده

ثبت مرگ را میتوان براساس :

-        گواهی فوت صادر شده توسط پزشک ، مانند بسیاری از کشورهای توسعه یافته

-        کالبد شکافی شفاهی ، مانند ثبت در جمعیتهای نمونه ای از جامعه ( جمعیت نمونه در افریقا)

-        کالبد شکافی تشریحی ، مانند ثبت در آزمایشگاههی جمعیتی و مطالعه مقایسه ای

-        براسای اعلام Lay-Coders ( ثبت کنندگان عوام) مانند سریلانکا ، مراکش ، کلمبیا

 بکار گرفت .

پوشش ناکامل ثبت مرگ يا  از قلم افتادگی ( Under Numeration ) یکی از مهمترین معضلات ثبت مرگ است . بد طبقه بندی شدن (Missclassification ) نیز یکی از مشکلات مهم ثبت براساس گواهی فوت و اعلام Lay-Coders  هاست . Garbage Codes مانند " ایست قلبی تنفسی " Cardiac Arrest " علایم و حالات بد تعریف شده " مهمترین معضل محتوایی ثبت مرگ است بخصوص وقتی که ثبت در مقیاسهای ریز از نظر طبقه بندی و یا کوچک از نظر جمعیتی جاری میشود.

در اواخر دهه 90 قرن بیستم تفکر اولویت بندی برای مداخله ها و برنامه های بهداشتی براساس اندازه گیری " بار بیماریها " ( Burden of Disease ) شکل گرفت و هم اکنون به یک ابزار بسیار مهم برای قضاوت و برنامه ریزی شده است.

بار بیماریها از مجموع دو بخش بوجود آمده است:

-             سالهای از دست رفته عمر به دلیل مرگ زودهنگام

-             سالهای از دست رفته عمر به دلیل معلولیت و ناتوانی ناشی از بیماریها

آمارگیری علمی و رسمی که برای اولین بار از علل مرگ و میر در ایران انجام گرفت در سال 1334 بود. در این سال ، سازمان برنامه براساس طبقه بندی علل پزشکی مرگ که مبتنی برتوصیه سازمان جهانی بهداشت بود. آمار شهر تهران و چند شهر دیگر مرکز استان را جمع آوری و منتشر نمود. از سال 1344 وزارت بهداری اولین آمارگیری مربوط به علل مرگ و میر را در 7 شهر انتخابی تهران ، مشهد ، اصفهان ، شیراز ، کرمان و ارومیه برگرفته از دفاتر گورستانها منتشر نمود . در سال 1345 باز وزارت بهداری، براساس دفاتنر گورستانها از ده شهر انتخابی آمار علل مرگ و میر را منتشر نمود. در سالهای 1349 و 1351 نیز مجددا مجموعه مزبور و بر همان پایه دفاتر گورستانهای ده شهر انتخابی منتشر و در دهه 1360 تا 1370 نشریه وزارت بهداشت در ابتدا در همان ده شهر انتخابی سپس در 15 شهر انتخابی و براساس دفتر گورستانها بصورت نامرتب منتشر نمود . تا سال 1373 تعداد شهرهای انتخابی به 24 شهر رسید و از سال 1374 اطلاعات تمام شهرستانهایی را دارای گورستان رسمی و دارای متولی بودند را تا سال 1379 فقط براساس دفاتر گورستانها منتشر نمود. در سال 1377 در استان بوشهر تلاشی برای راه اندازی یک نظام ثبتی با استفاده از همه منابع ممکن آغاز شد . در سال 1387 در جهار استان آذربایجان شرقی ، بوشهر ، چهارمحال بختیاری و سمنان برحسب علت ، سن ، جنس و محل سکونت ثبت شد. در سال 1379 در ده استان و سال 1380 در هجده استان ، 1382 در 23 استان ودر حال حاضر درتمام کشور انجام میشود. در استان آذربایجان غربی نیز ثبت براساس علت ، سن ، جنس ، محل سکونت و ... از سال 1380 شروع گردید.

استان آذربایجان غربی حدود دو میلیون و نهصد هزار نفر جمعیت دارد  که 65% آنها در شهر و 35% در روستا ساکن هستند . سالانه حدود 13000 مورد مرگ به علتهای مختلف در استان اتفاق می افتد ، که حدودا " 55 %  مرگها در شهر و 45 % در روستا اتفاق می افتد.

هدف کلی برنامه :

ترسیم دقیق جهره مرگ و بیماری در جامعه به منظور شناسایی علل بروز و مقابله با عوامل سبب ساز آن در جهت افزایش طول عمر و ارتقاء سلامت انسان

اهداف اجتصاصی برنامه :

1-      برقرای نظام آماری ثبت مرگ براساس علت ، سن ، جنس و منطقه سکونت

2-      شکل دادن به مسیر جدید همکاری درون بخشی و بین بخشی

3-      دستیابی به یک نظام مدون و عملی برای پایش وضعیت سلامت و عوامل موثر بر سلامت جامعه

4-      دقت بخشیدن مستمر به تشخیص ، ثبت ، طبقه بندی ، جمع آوری و تحلیل داده های مرگ

5-      شناخت نقاط ضعف دانشی و مهارتی افراد درگیر برنامه و برنامه ریزی در اصلاح آن

دستور عمل بین المللی گواهی پزشکی مرگ ناشی از بیماری کووید 19 و کدگذاری براساس نظام طبقه بندی بین المللی(ICD)